AK Parti Rize Milletvekili Hayati Yazıcı'nın ilk imzacısı olduğu Çay Kanunu Teklifi, AK Parti Rize Milletvekilleri Muhammed Avcı, Osman Aşkın Bak ve Bölge Milletvekillerinin imzasıyla TBMM Başkanlığına sunuldu.

Çay Kanunu Teklifi, TBMM Başkanlığına sunuldu

Teklifle çay tarımı ve yaş çay yaprağı satışı ile kuru çay üretimi ve satışına dair usul, esas ve yükümlülükler düzenleniyor; çay üretimi ve satışıyla ilgili düzenleyici ve denetleyici kurallara aykırı davrananlar hakkında uygulanacak idari yaptırımlar belirleniyor.

Teklife göre, çay tarım alanları, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından tespit edilecek; bu alanlar dışında çay tarımı yapılamayacak.

Çay tarım alanlarına giren yerlerde çay bahçesi kuracak olanlar, önceden ruhsatname almak zorunda olacak. Çay bahçelerinden, ruhsatsız dikilen veya ruhsatlandırmada aranan şartları taşımayanlar, giderleri sorumlusuna ait olmak üzere Bakanlık tarafından söktürülecek.

Çay tarımı, kendi adına düzenlenen çay bahçesi ruhsatnamesine sahip, gerçek veya tüzel kişiliğe haiz yaş çay üreticileri tarafından yapılacak veya yaptırılacak. Yaş çay üreticileri, Bakanlığın ilgili kayıt sistemine kayıtlı olmak ve üretimde bulunduğu sürece kayıtlarını güncellemek zorunda olacak.

Bakanlık, verimden düşmüş çaylıkların yenilenmesi amacıyla, modern ve tekniğine uygun çay bahçelerinin oluşturulmasını teşvik edecek. Gerektiğinde yenilenecek çay bahçeleri, Bakanlık tarafından belirlenecek ve ilan edilecek.

Çay bahçelerindeki tarımsal faaliyetler, doğal kaynakların korunması, ekonomik, sosyal ve çevresel açıdan sürdürülebilirliğin tesis edilmesi ve güvenilir ürün arzının temini amacıyla tekniğine uygun bir şekilde yürütülecek.

Bakanlık, çay bahçelerinin asgari büyüklüklerini, bahçe tesisinde kullanılabilecek üretim materyallerini, bakım, budama, hasat, taşıma ve depolama işlemlerini, uygun gübre ve gübreleme teknikleri ile toprak düzenleyicilerini ve bitki koruma ürünlerini belirleyerek ilan edecek.

Organik çay tarımı yapan çay bahçelerini olumsuz etkileyecek tarımsal faaliyetlere izin verilmeyecek. Gerektiğinde Bakanlık, organik çay tarımını olumsuz etkileyecek mesafelerdeki çaylık alanlarda kimyevi gübre ve bitki koruma ürünlerinin kullanımını sınırlandırabilecek.

Lisanslı çay işletmeciliği

Gerçek ve tüzel kişiler, gerekli izinlerini almak şartıyla kuru çay üreten işletmeler kurabilecek.

Bakanlık, kuru çay üreten işletmelerin ham madde teminini ve pazarlama yöntemlerini dikkate alarak, işletmeleri müracaatları halinde A, B ve C lisanslı işletmeler olarak gruplandırılacak.

A lisanslı işletme "Yaş çay yaprağını işleyerek kuru çay ürünleri elde edebilen ve bunları dökme çay olarak borsada satabilen, kendi ürettiği veya satın aldığı kuru çay ürünlerini kendi paketleme tesislerinde paketleyip tüketiciye arz edebilen ve kendi namına tescilli ürün markası olduğuna dair marka tescil belgesi bulunan gerçek ya da tüzel kişilere ait kuru çay işletmelerini"; B lisanslı işletme "Yaş çay yaprağını işleyerek kuru çay ürünleri elde edebilen ve bunları dökme çay olarak borsada satabilen gerçek ya da tüzel kişilere ait kuru çay işletmelerini" C lisanslı işletme ise "Satın aldığı kuru çay ürünlerini, kendi paketleme tesislerinde paketleyip tüketiciye arz edebilen gerçek ya da tüzel kişilere ait kuru çay işletmelerini" ifade edecek.

Bakanlık, çay üretimi ve arzında istikrarı sağlamak amacıyla her pazarlama yılı için A ve B lisanslı işletmelerin yurt içinde pazarlayabilecekleri kuru çay miktarını belirleyerek ilan edecek.

Mevcut üretim kapasiteleri ile arz ve talep durumu dikkate alınarak ihtiyaç halinde, yeni başvuran işletmelere Bakanlıkça A, B veya C lisansı verilebilecek. Lisans verilen işletmelerin, belirlenen şartları taşımadıkları tespit edilmesi halinde, lisansları iptal edilebilecek veya yurt içinde pazarlayabilecekleri kuru çay miktarlarında değişikliğe gidilebilecek.

Faaliyetlerini çay tarımı yapılan illerin dışında sürdüren C lisanslı işletmelerin izin alma süreçlerinde ana faaliyet konularını "çay paketleme işleri" olarak belirtmesi zorunlu olacak.

Kuru çay üreten A lisanslı işletmeler, dökme çaylarını borsada satmak zorunda olacak. Dökme çaylar dışında kalan kuru çay ürünlerini ise paketleyip tüketiciye arz edebilecek.

Kuru çay üreten B lisanslı işletmeler, dökme çaylarını borsada satmak zorunda olacak.

Kuru çay üreten C lisanslı işletmeler, satın alarak temin ettikleri kuru çay ürünlerini kendi tesislerinde paketleyip tüketiciye arz edebilecek.

B lisanslı işletmeler, kuru çay ürünleri ithal edemeyecek. A veya C lisanslı işletmeler, yurt içinde pazarladıkları çay miktarının en az yüzde 90'ının, yurt içinden temin etmek zorunda olacak.

Yaş çay fiyatı ve alım usulleri

Yaş çay alım fiyatı, Ulusal Çay Konseyi tarafından belirlenerek ilan edilecek. Yaş çay alım fiyatı, arz ve talep durumu ile üretim maliyetleri dikkate alınarak her yıl hasat dönemi başlamadan önce belirlenecek.

Ulusal Çay Konseyi tarafından o yıla esas alım fiyatının belirlenememesi halinde; yaş çay alım fiyatı, bir önceki yılın alım fiyatının yeniden değerleme oranında artırılması suretiyle belirlenecek.

Yaş çay üreticileri tarafından kuru çay üreten işletmelere satılan yaş çay yapraklarının bedeli, yaş çay üreticileri adına açılan banka hesaplarına kuru çay üreten işletmelerce en geç alım tarihinden itibaren 6 ay içerisinde Türk lirasıyla ödenecek.

Yaş çay alımı, sadece A veya B lisansına sahip işletmeler tarafından yapılabilecek. A veya B lisansına sahip işletmeler ihtiyaç duydukları yaş çayı, ruhsatlı alanda üretim yapan çay üreticilerinden veya bu üreticilerin üyesi olduğu üretici örgütlerinden temin edecek.

A veya B lisanslı işletmelerin, ihtiyaç duydukları yaş çayı sözleşmeli üretim ile temin etmeleri esas olacak; her pazarlama yılı için sözleşmeli olarak temin edilmesi gereken asgari yaş çay miktarı Bakanlık tarafından belirlenecek.

Belirtilen şartlara aykırı olarak çay üretimi yapan yaş çay üreticileri, tespit tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, içerisinde bulunulan pazarlama yılında ve bir sonraki yıl boyunca yaş çay yaprağı satışı yapamayacak, çay işletmeleri de bu şekilde üretilen yaş çayı alamayacak.

Çay Kanunu Teklifi ile yaş çay üreticisinden alım yapan işletmeler, Tarım ve Orman Bakanlığınca yetkilendirilmiş yeterli sayıda çay eksperi istihdam etmek zorunda olacak.

Kuru çay üretimi aşamalarında ortaya çıkan ve kuru çay ürünü tanımına girmeyen çay çöpü, çay lifi veya çay tasnif tozu gibi çay atıklarından kuru çay ürünü elde edilemeyecek.

Çay atıkları, çay ekstraktı, aktif karbon, selüloz, biyoetanol, kateşin ve teanin elde edilmesinde, yalıtım malzemesi üretiminde, bitki yetiştirme ortamı oluşturulmasında, enerji üretimi veya Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından uygun görülen diğer alanlarda ilgili mevzuatı çerçevesinde yetkili tesisler tarafından kullanılabilecek.

Çay işletmeleri, satın aldıkları yaş çayın belirli bir oranda çay atığını her pazarlama yılının sonuna kadar yetkili tesislere teslim etmek zorunda olacak. Teslim edilmesi gereken asgari çay atık oranı Tarım ve Orman Bakanlığınca belirlenecek.

Yaş çay üreticileri ve kuru çay üreten işletmeler, ilgili Bakanlık tarafından denetlenecek.

Bakanlık, görevlerini yerine getirirken gerekli gördüğü her türlü bilgiyi kamu kurum ve kuruluşları ile piyasada mal veya hizmet üreten, pazarlayan, satan gerçek ve tüzel kişilerle bunların her türlü örgütünden isteyebilecek.

Bakanlık tarafından istenilen bilgiler tam ve doğru olarak talep edilen süre dahilinde ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından verilecek. Bakanlık, inceleme, araştırma ve denetim görevi kapsamında her türlü defter, evrak ve belgeleri inceleyebilecek ve suretlerini alabilecek, yazılı veya sözlü açıklama isteyebilecek, kapsama giren her türlü mallara ilişkin mahallinde inceleme yapabilecek, her türlü teknolojik imkandan yararlanabilecek.

İdari yaptırımlar

Belirtilen şartlara uymayan kişiler hakkında, diğer mevzuattaki cezai hükümler saklı kalmak kaydıyla, idari yaptırımlar, mahallin en büyük mülki amiri tarafından uygulanacak. İdari yaptırımların uygulanması için gerekli olan tespitler, Bakanlık veya Bakanlık tarafından yetkilendirilen kamu kurum ve kuruluşlarınca gerçekleştirilecek.

İdari para cezalarının verilmesini gerektiren fiilin beş yıl içinde tekrarı halinde verilecek para cezası, bir önceki verilen ceza tutarının iki katı olarak uygulanacak. Verilen idari para cezaları, tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenecek.

Bakanlık tarafından verilen çay bahçesi kurma ruhsatnamesi olmadan çay bahçesi kurduğu tespit edilen gerçek veya tüzel kişilerin, kendilerine verilen süre içinde ruhsatsız çay bahçelerini sökmeleri zorunlu olacak. Bu süre içinde ruhsatsız çay bahçelerini sökmemeleri halinde Bakanlık tarafından bu bahçeler söktürülecek.

Bakanlıkça belirlenen usul ve esaslara aykırı olarak işlenen çay atıklarına el konulacak. Piyasaya arz amacı dışında değerlendirilmesi mümkün olmayan çay atıkları Bakanlık gözetiminde imha edilecek veya ettirilecek. Piyasaya arz amacı dışında değerlendirilmesi mümkün olan çay atıklarının mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilecek. Fiilin 5 yıl içinde tekrarı halinde tespit edilen işletmelerin faaliyetleri bir yıl süreyle durdurulacak. Fiilin aynı süre içinde ikinci kez tekrarı halinde işletmeler faaliyetten men edilecek.

Çay atıklarından kuru çay ürünü elde ettiği tespit edilen işletmeler, lisansları iptal edilerek faaliyetten men edilecek.

Hükümlere aykırı olarak üretilen, alınan veya satılan her nevi çay ürünü kayıt dışı olarak kabul edilecek ve el konularak Bakanlığa teslim edilecek. Bakanlık tarafından analizleri yapılan kayıt dışı çay ürünlerinden, standartları taşımayanlar Bakanlık tarafından imha edilecek. Standartları taşıyanların ise mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilecek.

İdari para cezaları

Çay bahçesi ruhsatnamesine sahip olmadan çay tarımı yapan gerçek ve tüzel kişilere ruhsatsız çay tarımı yaptığı tespit edilen tarım alanının her bir dönümü için 5 bin lira idari para cezası uygulanacak.

Teklifte belirlenen çay tarımı hükümlerine aykırı faaliyette bulunan gerçek ve tüzel kişilere bu faaliyeti gerçekleştirdiği çay tarım alanının her bir dönümü için 5 bin lira idari para cezası kesilecek.

Lisanslı çay işletmeciliğine aykırı olarak faaliyette bulunan çay işletmelerine çay lisanslarında belirtilen çay miktarının satış bedeli tutarında, lisansı olmayan işletmeler için faaliyetin gerçekleştiği pazarlama yılındaki lisanslı işletmelerin ortalama lisans miktarı esas alınarak idari para cezası uygulanacak.

Teklifin, çay alım yerleri ve çay eksperlerini düzenleyen hükümlerine aykırı olarak yaş çay yaprağı satın alanlara 10 bin lira idari para cezası verilecek.

Çay atıklarının işlenmesi için Tarım ve Orman Bakanlığınca gerekli görülen tesisleri kurmadan ve kurdukları tesislerin faaliyetleri için Bakanlıktan izin almadan çay atıklarını işlediği tespit edilen işletmelere 200 bin lirası idari para cezası uygulanacak.

Çay atıklarından kuru çay ürünü elde ettiği tespit edilen kişilere 400 bin lira idari para cezası kesilecek.

Teklifte düzenlenen idari para cezaları mahallin en büyük mülki amiri tarafından verilecek.

Düzenlemeyle 1984'te çıkarılan Çay Kanunu yürürlükten kaldırılacak. Kanun teklifi ile öngörülen yönetmelikler, düzenlemenin yürürlük tarihinden itibaren 6 ay içinde çıkarılacak.

Daha önce çay tarım alanı olarak ilan edilen alanların statüsü ve ilgili mevzuat hükümleri uyarınca düzenlenen çay bahçesi ruhsatnameleri, düzenlemenin yürürlük tarihinden itibaren de geçerli olacak.

Daha önce ilgili mevzuat hükümleri doğrultusunda çay tarımı yapan yaş çay üreticilerinin, Tarım ve Orman Bakanlığının ilgili kayıt sistemine kaydedilmesine ilişkin her türlü iş ve işlemde Bakanlık yetkili olacak. Bu kapsamda belirtilen üreticilerin, Bakanlığın ilgili kayıt sistemine kaydı, düzenlemenin yürürlük tarihinden itibaren 3 yıl içinde kendilerine Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğünce verilen çay bahçesi ruhsatnameleri esas alınarak tamamlanacak. Cumhurbaşkanı, bu süreyi gerekli gördüğü hallerde her defasında 1 yılı geçmemek üzere en fazla 2 kez uzatabilecek.

Daha önce ilgili mevzuat hükümleri doğrultusunda faaliyetlerini sürdüren kuru çay üreten işletmelerinin çalışma izinleri, düzenleme yürürlük tarihinden itibaren de geçerli olacak. Ancak düzenlemenin yayımı tarihinden itibaren 6 ay içinde Tarım ve Orman Bakanlığına başvuruda bulunarak faaliyet alanına göre lisans başvurusunda bulunmak ve Bakanlık tarafından belirlenen lisans çerçevesinde faaliyette bulunmak zorunda olacak. Başvuruda bulunmayanlar, C lisanslı işletme statüsünde faaliyette bulunabilecek.

Daha önce faaliyetlerini çay tarımı yapılan illerin dışında sürdüren kuru çay üreten işletmelerden ana faaliyet konusu çay paketleme işleri olmayanların, düzenleme yürürlük tarihinden itibaren 6 ay içinde ana faaliyet konularını "çay paketleme işleri" olarak belirlemesi zorunlu olacak. Bu zorunluluğu belirtilen süre içinde yerine getirmeyen kuru çay üreten işletmelerin çalışma izinleri Tarım ve Orman Bakanlığınca iptal edilecek.

GENEL GEREKÇE

Çay üretiminde Türkiye'nin önemli bir yeri bulunmaktadır. Günümüzde Dünya toplam çay üretim alanlarının yarısından fazlası Çin'e ait olmakla birlikte, bu ülkeyi sırasıyla Hindistan, Sri Lanka, Kenya, Vietnam, Endonezya ve Türkiye izlemektedir. Üretilen çok farklı çay çeşidi olsa da dünya çay ticaretinde en büyük yeri tutan siyah ve yeşil çay üretimidir. Dünya çay üretiminin 58'i siyah çay, 30'u yeşil çay ve kalan 12'lik kısmı da oolong çay, beyaz çay, instant çay ve diğerlerinden oluşmaktadır. Kuru çay üretiminde dünyada altıncı sırada bulunan ülkemiz, kuru çay ihracatında oldukça düşük bir paya sahiptir. Kişi başı çay tüketimi ölçütüne göre ise ülkemiz dünyada ilk sırada yer almaktadır.

Türkiye'de çay sektörü diğer üretici ülkelerle karşılaştırıldığında nispeten yeni bir faaliyet görünümünde olmasına rağmen kısa süre içerisinde büyük gelişme göstermiştir. Ülkemizde çay üretimi 1924 yılmda başlamış, ilk yaş çay yaprağı işleme fabrikası 1947 yılında Rize'de kurulmuştur. Yıllar itibariyle yaş çay üretimi önemli artışlar göstermiştir. 2021 yılında 1.450.000 ton yaş çay üretilmiştir.

Ülkemizde çay tanmı küçük aile işletmeciliği şeklinde yapılmakta olup üreticilerin 80'i 5 dekar ve altında çay bahçelerine sahiptir. Bu üreticilerin sahip olduğu alan toplam çay alamn 56'sını oluşturmaktadır. Çay üretim alanının en yoğun olduğu bölge ortalama 65 oran ile Rize'dir. Bu ili 22 ile Trabzon ili takip etmektedir. Artvin, Giresun ve Ordu illerinin toplam oran içerisindeki payı ise yaklaşık 13'tür.

Yetiştiriciliğinde kimyasal ilaç, fabrikasyon aşamasında katkı maddesi kullanılmadan üretilen Türk çayı, ihracat açısından önemli bir potansiyele sahip olmakla birlikte, Türkiye'de üretilen çayın tamamına yakını yurt içi piyasasında tüketilmektedir. İhracat olanaktan ise gerek kalite farklılığı gerekse maliyetlerin yüksekliği nedeniyle düşük miktarda gerçekleştirilmektedir. En büyük çay ihraç ürünümüzü ise dökme siyah çay teşkil etmektedir.

Uluslararası çay ticaretinde dalıa fazla yer alabilmek, marka ürünler oluşturarak dünya piyasasında rekabet edebilecek bir konuma gelebilmek için ürün kalitesinin yükseltilmesi büyük önem taşımaktadır. Kaliteli kuru çay üretebilmek için de özellikle asıl ham madde kaynağını oluşturan çay bitkisinin kalitesini iyileştirici tedbirlerin alınması gerekmektedir. Ancak, ülkemizde tüm çay plantasyonlarının tohum ekimiyle yapılmış olması yabancı tozlanan bu bitkilerde hasat edilen yapraklann da verim ve özellikle kalite bakımından farklılık göstermesine yol açmaktadır. Bu durum, yüksek kalitede standart ve homojen ürün elde edilmesinde ve dolayısıyla ihracatta sorunlara yol açabilmektedir. Bu nedenle, tatmin edici verime ve yüksek kaliteye sahip klonlar ve bu klonlara en uygun işleme yöntemlerinin tespiti yanında, katma değeri yüksek olan ve dünyada pazarlanabilir nitelikte nihai ürünlerin elde edilmesine yönelik yapılacak çalışmalar ülkemiz çay sektörünün gelişiminde önemli rol oynayacaktır.

Tüketiciye sağlıklı ve güvenilir çay sunulabilmesi açısından yeni çay bahçe tesisi ile çay tarımının Bakanlıkça belirlenecek usul ve esaslar dahilinde tekniğine uygun olarak yürütülmesi sürecine ilişkin iş ve işlemlerin düzenlenmesi gerekmektedir. Bilinçsiz ve izinsiz olarak insan faaliyetleri sonucunda toprak yapısının bozulmasının önüne geçilmesi, tarım politikaları doğrultusunda planlamaların yapılabilmesi, çay bitkisi ve çay tarımı için uygun arazilerin belirlenerek bu alanlarda çay tarımı yapılması ihtiyaçtır.

Mevcut durumda yaş çay tarım alanları Bakanlar Kurulu Kararı ile 5 il (Artvin, Ordu, Giresun, Rize ve Trabzon) olarak belirlenmiştir. Bu Kanun ile çay tanm alanlarının Bakanlıkça tespit edilmesi, çay tarımının izin verilen alanlarda mevzuata uygun bir şekilde çay bahçesi olarak tesis edilmesi hedeflenerek ruhsatlandıniması ve Bakanlığın ilgili kayıt sistemine kaydolması sağlanacaktır.

Çay tarımına uygunluğu tespit edilen alanlarda çay tarımının yapılması ile verim ve kalite artacak ve sürdürülebilir çay üretim alanlarının oluşması sağlanacaktır. Yeni çay bahçelerinin Bakanlık tarafından verilen çay bahçesi kurma ruhsatnamesi ile kurulması zorunluluk olup Bakanlık tarafmdan yapılacak incelemeler sonucunda çay tarımına uygun olmayan arazilerde yeni çay bahçesi kurulması engellenecek, çay tanm alanları olarak ilan edilen alanlarda Bakanlık tarafmdan verilen çay bahçesi kurma ruhsatnamesi ile yeni çay bahçeleri kurulabilecektir.

Uluslararası çay ticaretinde daha fazla yer alabilmek, marka ürünler oluşturarak dünya piyasasında rekabet edebilecek bir konuma gelebilmek için ürün kalitesinin yükseltilmesi büyük önem taşımaktadır. Kaliteli kuru çay üretebilmek için de özellikle hammadde kaynağını oluşturan çay bitkisinin kalitesini iyileştirici tedbirlerin alınması gereklidir. Bu nedenle, çay işleyen fabrikaların sözleşmeli tanm ile üretim süreçlerine dahil olmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Böylece çay bahçesinden başlayarak, yetiştiricilik, hasat, nakliye, kurutma, işleme ve paketleme gibi süreçlerin birlikte yönetilerek iyileştirilmesi mümkün olacaktır.

Yaş çay hasat ve pazarlama süreçleri, zamana duyarlı olarak yürütülmektedir. Çiftçilerin hasat edilen ürünü kısa sürede pazarlama mecburiyetleri, pazarlama güçlerini zayıflatmaktadır. Sözleşmeli üretim ile hasat öncesi alıcı ve satıcının bir araya gelmesi sağlanacak, arz ve talep dengesi kurularak atıl kapasitenin önüne geçilecektir. Yaş çayı işleyen ve pazarlayan tesisler, faaliyet alanlarına göre değişkenlik göstermekte olup bu tesislerin ana faaliyet şekillerine göre gruplandırılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Kuru çay üreten işletmelerle ilgili sağlıklı bir ülke envanterinin oluşturulması, izlenebilirliğin sağlanması, kontrol ve denetimlerin etkin olarak yapılabilmesi için bu alanda faaliyet gösteren işletmelerin alt faaliyet gruplarına göre ayrılması gerekmektedir. Bu gruplandırma, üretimi standardize edeceği gibi arz ve talep durumuna göre üretimin planlanmasına imkân tanıyacaktır.

Bazı yıllar çay sektöründe üretim ve tüketim dengesi bozulabilmekte, arz fazlası üretim sonucunda stok maliyetleri yükselmekte ve işletmeler finansman açısından olumsuz yönde etkilenmektedirler. Ayrıca kapasitelerin üzerinde yaş çay yaprağının alınması durumunda kuru çay kalitesinde önemli düşüşlerin olduğu, kuru çay üretimi için gerekli olan ideal süre ve süreçlere uyulmadan bir an önce üretim süreçlerinin tamamlandığı zamanlar olduğu bilinmektedir. Bu nedenle üretim ve satış dengesini oluşturmak için verimli bir işletmeciliğin gereği olarak programlı yaş çay alımlan oldukça önemli olacak ve çay sektöründe yaş çay alım ve üretim faaliyetleri de disiplin altına alınacaktır.

Üretimden pazarlamaya kadar tüm süreçte tarafların hak ve sorumluluklarım düzenlendiği çay sektöründe, yaptırımların Kanunda düzenlenmesi belirlenen usul ve esasların tüm taraflarca uygulanmasını temin edecektir. Yaş çay yaprağının üretiminden işlenmesine ve en nihayetinde tüketimine kadar birçok tarafı ilgilendiren bir tarım ürünü olması göz önünde bulundurulmuş ve hazırlanan teklifte bazı temel amaçların gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir.

Bu hedefler;

■ Çay tarımını kalkındırmak, Türk çayının piyasa değerini artırmak,

■ Sözleşmeli tarımı yaygınlaştırmak,

■ Arz ve talep dengesini oluşturmak,

■ Yaş çay yaprağı alım fiyatında istikrarı sağlamak,

■ Yaş çay üreticilerinin hak ve menfaatlerini korumak,

■ Yaş çay üretim süreçlerini tekniğine uygun olarak modemize etmek,

■ Kuru çay üretim süreçlerini iyileştirerek tüketicilerin güvenilir ürünlere erişimini sağlamak, halkımızın sağlıklı çay tüketmesini temin etmek,

■ Kuru çay üreten işletmelerin hak ve menfaatlerini korumak,

■ Kuru çay ürünlerinin kalitesini uluslararası platformlarda rekabet edebilecek seviyeye çıkartmak, şeklinde sıralanabilir. özet olarak, ülkemizin önemli ürünlerinden biri olan çay ürününün üretimden pazarlamaya tüm alanları kapsayacak çay ürünü ile ilgili yeni yöntemleri hayata geçirmek, bir taraftan üreticinin ve tüketicinin korunması temel hedef olarak gözetilirken, öte yandan çay ürününün dünya pazar payının büyütülmesi ve böylece ülkemiz ekonomisine katkısının artması hedeflenmiştir.

MADDE gerekçeleri

MADDE 1- Yurtiçi ihtiyacı yerli üretimle karşılayacak şekilde çay sektörünün düzenlenmesi ve sürdürülebilirliğin tesis edilmesi gerekmektedir. Çayın üretimden tüketime tüm aşamalarının bilimsel ve hukuksal verilerle düzenlenerek ülke ekonomisine katkısının artırılması ve dünya piyasaları ile rekabet edebilecek seviyeye getirilmesine yönelik düzenlemelere ihtiyaç duyulmaktadır. Teklifin birinci maddesiyle önerilen düzenlemenin amaç ve kapsamı çerçevelenmiştir.

MADDE 2- Madde ile Kanun metninde yer alan ve kanunun uygulanması bakımından önem taşıyan kimi kavram, sözcük ve nitelemelerin tanımları yapılmıştır.

MADDE 3- Bu madde ile yeni çay bahçelerinin Bakanlık tarafından verilen çay bahçesi kurma ruhsatnamesi ile kurulabileceğine yönelik bir zorunluluk getirilmiş olup, Bakanlık tarafından yapılacak incelemeler sonucunda çay tarımına uygun olmayan arazilerde yeni çay bahçesi kurulması engellenmiş olacak, çay tarım alanları olarak ilan edilen alanlarda Bakanlık tarafından verilen çay bahçesi kurma ruhsatnamesi ile yeni çay bahçeleri kurulabilecektir. Yaş çay üreticilerinin Bakanlığın ilgili kayıt sistemine kaydı ve üretimde olduğu sürece bu kaydı güncellemesi; çeşitli tarımsal desteklerden yararlanılabilmesi, devletten almış oldukları tarım destekli hibe kullanımlarının denetimi ve üreticinin doğru projelerle ilerleyebilmesini sağlayabilmek, raporlama, sorgulanabilirliğinin sağlanması ve doğru analizlerin yapılabilmesi için gereklidir. Çay tarımına uygunluğu tespit edilen alanlarda çay tarımının yapılması verim ve kaliteyi arttıracak ve sürdürülebilir çay üretim alanlarının oluşması sağlanacaktır. Çay bitkisinde tohumla çoğaltma, yabancı tozlanma nedeniyle, genotipte sürekli açılmalara neden olmuştur. Bunun sonucunda, ülkemizde aynı çay bahçesinde bile verim, kalite ve çevre koşullarına adaptasyon gibi özellikler bakımından farklı olan çay ocakları oluşmuştur. Bu çay bahçelerinden istenilen kalitede çayın alınamaması sonucunda da ülkemizde çay bahçelerinin yenilenmesi ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Yaş çay üreticilerinin yenileme faaliyetlerine katılımının sağlanması için yenilenecek çay bahçelerinin Bakanlık tarafından belirleneceği ve ilan edileceği hüküm altına alınmaktadır. Yenilenecek çay bahçeleri olarak ilan edilen alanlarda fiziki büyüklük, coğrafi konum ve arazi ulaşım imkânları değerlendirilerek ve yenileme giderlerini en aza indirgeyerek yenileme bölgelerinin Bakanlık tarafından tespit edileceği belirtilmiştir. Tüketicilere kaliteli ve güvenilir çay arzını teminen yeni çay bahçe tesisi ile çay tarımının Bakanlıkça belirlenecek usul ve esaslar dahilinde tekniğine uygun olarak yapılmasına ilişkin iş ve işlemler düzenlenmiştir. Çay tarımında uygun olmayan bitki koruma ürünleri ve kimyasallar ile hatalı gübre uygulamalan nedeniyle başta toprak ve su olmak üzere doğal kaynaklarda oluşabilecek tahribatın önüne geçilmesi gerekmektedir. Yapılan kanuni düzenlemeyle doğal kaynakları koruyacak şekilde tekniğine uygun çay tarımının tarım politikaları doğrultusunda yapılabilmesi, çay tarımı için uygun arazilerin belirlenerek bu alanlarda çay tarımı yapılması bu madde kapsamında öngörülmüştür. Organik çay tarımı yapılan çay bahçelerini olumsuz etkileyecek tarımsal faaliyetlere izin verilmeyeceği, gerektiğinde organik çay tarımını olumsuz etkileyecek mesafelerdeki alanlarda kimyevi gübre ve bitki koruma ürünlerinin kullanımının Bakanlıkça sınırlandınlabileceği hüküm altına alınmıştır. Organik tanm yapılan alanların çevresindeki konvansiyonel tarım alanlarının organik tarım faaliyetine zarar vermeyecek şekilde yürütülmesi organik tarım yapılan alanların gelişmesine imkân sağlayacaktır. Bu maddenin uygulanmasına ilişkin diğer hususların yönetmelikle düzenlenmesi gerektiği bu madde kapsamında öngörülmüştür.

MADDE 4- Madde ile kuru çay üreten işletmelerin kurulması, satışa yönelik faaliyetleri, bazı faaliyetler için izin alma süreçleri ve gruplandırılmasına yönelik düzenlemelere yer verilmiştir. Çay üreten işletmelerin kurulabilmesi, ilgili mevzuat hükümleri doğrultusunda gerekli izinleri alması hükme bağlanmıştır. Kuru çay üreten işletmelerle ilgili sağlıklı bir ülke envanterinin oluşturulması, izlenebilirliğin sağlanması, kontrol ve denetimlerin etkin olarak yapılabilmesi ve fason üretimin önlenmesi için çay sektöründe faaliyet gösteren işletmeler A, B ve C grubu işletmeler olarak gruplandırılarak işletmelerin yapabilecekleri faaliyetler net bir şekilde ortaya konulmuştur. Bu gruplandırma, üretimi standardize edeceği gibi borsada satış işlemlerinin yapılmasında da temel oluşturacaktır. Son yıllarda çay atıklarınm işlenerek kuru çay olarak piyasaya sürülmesi ya da ülkeye resmi olmayan yollardan sokulan kaçak çayların farklı paketleme tesislerinde işlenerek ya da paketlenerek piyasaya arz edildiği gerçeğinden hareket ederek özellikle çay tarımının yapıldığı illerin dışında bulunan kum çay işletmelerinin çay paketleme amacıyla kumlmuş olmaları ve ana faaliyet alanlannın da çay paketleme işleri olarak belirtilmesi zorunluluğu getirilerek çay konusunda daha profesyonel hareket eden işletmeler tesis edilerek tüketiciye daha kaliteli çay arzı hedeflenmiştir. Madde ile çay ithalatı yapabilecek kuru çay işletmeleri belirlenmiş olup yurt içi üretimin korunması için kuru çay işletmelerinin iç piyasaya sürecekleri kuru çayın asgari 90'ını yurt içinden temin etme zomnluluğu getirilmektedir. Böylece yurtiçi ihtiyaç yurtiçi üretimle karşılanacaktır. Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esasların yönetmelikle belirleneceği hüküm altına alınmıştır.

MADDE 5- Yaş çay üretimi ülkemizde sadece Doğu Karadeniz Bölgesi'nde devletin belirlediği coğrafi sınırlar içerisinde ruhsata dayalı olarak yapılabilmektedir. Bölgedeki vatandaşlarımızın temel geçim kaynağı yaş çay yetiştiriciliği olduğundan yaş çay yaprağı fiyatının serbest piyasa dalgalanmasına bırakılması üreticilerin olumsuz etkilenmesine neden olmaktadır. Çay tarımında hasadın sınırlı bir zamanda yapılması, ürünün dalında veya hasat sonrasında beklemeye müsait olmayışı pazarlamada sıkışıklık oluşturduğundan serbest piyasa kuralları sağlıklı bir şekilde işleyememektedir. Bu nedenle sektörde yaş çay üreticisine ödenecek yaş çay yaprağı alım fiyatının piyasa şartları ve maliyet unsurları göz önünde bulundurularak her yıl hasat dönemi başlamadan önce belirlenmesi gerektiği ve bu görevin 2008 yılından beri çatı kuruluş olarak görev yapan ve sektörün tüm taraflarının bir araya gelmesiyle kurulmuş olan Ulusal Çay Konseyi tarafından yürütüleceği, yaş çay yaprağı alım bedelinin alım tarihinden itibaren en geç altı ay içerisinde yaş çay üreticilerine ödenmesi gerektiği hükme bağlanmıştır. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti yirmi yıldan bu yana ÇAYKUR tarafından satm alınan yaş çay yaprak bedelini satın almayı takip eden ay içinde ödemekte olup, bu uygulama devam etmektedir. Teklifte yer alan en geç altı ay içinde ödeme düzenlemesi ÇAYKUR dışındaki alıcılarla ilgili üreticiyi koruma amaçlı bir kuraldır. Bu kapsamda; yaş çay alımının sadece A veya B lisansına sahip işletmeler tarafından ruhsatlı alanda bu Kanunda belirtilen şartlara uygun bir şekilde üretim yapan çay üreticilerinden veya bu üreticilerin üyesi olduğu üretici örgütlerinden temin edileceği hükme bağlanmıştır. Dökme çay alıp paketleyen C lisanslı işletmelerin yaş çay alımı yapmasına izin verilmemiştir. Sözleşmeli üretimin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması amacıyla kuru çay üreten işletmelerin ihtiyaç duydukları yaş çayı sözleşmeli üretim ile temin etmeleri gerektiği ve her pazarlama yılı için sözleşmeli olarak temin edilmesi gereken asgari yaş çay miktarının Bakanlık tarafından belirleneceği hüküm altına alınmıştır. Kanunda belirtilen şartlara aykırı olarak ruhsatsız çay üretimi yapan ya da Bakanlıkça belirlenen kriterlere uygun üretim yapmayan yaş çay üreticilerinin üretmiş oldukları çayın satışının yapılamayacağına dair hüküm getirilmiştir.

MADDE 6- Madde ile çay alım yerleri ve çay eksperlerine ilişkin hususlar düzenlenmiştir. Yaş çay üreticilerince üretilen yaş çay yapraklarının, Bakanlık tarafından belirlenen ve denetlenen çay alım yerlerinde A ve B lisansına sahip işletmeler tarafından satın alınabileceği ve bu işletmelerin yeter sayıda çay eksperi istihdam edecekleri belirtilmiştir. Çay alım yerlerinin sahip olması gereken nitelikler, bu yerlerin denetimine ilişkin usul ve esaslar, çay eksperlerinin görev ve sorumlulukları ile bu maddenin uygulanmasına ilişkin diğer hususların yönetmelikle düzenleneceği hüküm altına alınmıştır.

MADDE 7- Madde ile kuru çay ürünü elde edilme aşamasında açığa çıkan çay atıklarının kuru çay ürünü dışında kullanılabileceği alanlar, bu alanlarda faaliyet gösteren işletmelerin uyması gereken kurallar ve sağlaması gereken koşullar düzenlenmiştir. Ülkemizde kuru çay endüstrisinin yaş çay yaprağının işlenmesi sırasında yan ürünü olarak çay atıkları ortaya çıkmaktadır. Yaş çayın makasla toplanmaya başlanmasıyla birlikte, kuru çay üretim aşamalanrida oluşan atık oram oldukça artmıştır. Kuru çay işletmelerinde açığa çıkan bu çay atıklarımn çeşitli boyalar ya da kimyasallar kullanılarak kuru çay ürününe dönüştürülme riski bulunmakta, bu durum gıda güvenliğini ve insan sağlığını tehdit etmektedir. Bu madde ile Türk çayının kalitesinin korunması için kuru çay üretimi aşamalarında ortaya çıkan çay atıklarından kuru çay ürünü üretilmesinin engellenmesi, bu tür çay atıklarının Bakanlığın kontrolünde ilgili mevzuat çerçevesinde yetkilendirilen tesislerde işlenerek katma değerli yan ürünlerin elde edilmesi amacıyla yetkili tesislere teslim edilmesi zorunluluğu getirilmektedir. Çay atıklarının kaydı, toplanması, muhafazası, işlenmesi, değerlendirilmesi, pazarlanması ve gerektiğinde imhasına ilişkin usul ve esasların yönetmelikle düzenleneceği hüküm altına alınmıştır.

MADDE 8- Yaş çay üreticileri ile kuru çay üreten işletmelerin denetlenmesi ve tespit edilen olumsuzlukların ivedi bir şekilde giderilmesi için ilgili mevzuatta yer alan standartlara uygun üretim yöntemleri ile kaliteli kuru çay üretiminin güvence altına alınması gerekmektedir. Bakanlık tarafından kontrol ve denetimlerin yapılması, gerekli yaptırımların uygulanması önem taşımaktadır. Bakanlığın inceleme, araştırma ve denetim görevi kapsamında, sektörün tüm aktörlerinden her türlü veriyi isteyebileceği, istenilen bilgilerin tam ve doğru olarak süresi içerisinde Bakanlığa verileceği hüküm altına alınmaktadır.

MADDE 9- Madde ile Kanunda belirtilen yükümlülüklere aykırı davranılması halinde uygulanacak idari yaptınmların; idari tedbirler ile idari para cezalarından ibaret olduğu belirtilmiştir. Kanunda belirtilen idari yaptırımların Bakanlık veya Bakanlık tarafından yetkilendirilen kamu kurum ve kuruluşları tarafından uygulanacağı belirtilmiştir. İdari para cezalarının birim tutarı, hesaplama yöntemi, fiilin tekrarında uygulanacak para cezasının miktarı ile cezanın ödeme süreleri hüküm altına alınmıştır.

MADDE 10- Madde ile Kanunda öngörülen yükümlülüklere aykırı davranılması halinde uygulanacak idari tedbirler düzenlenmektedir. Ruhsatsız olarak çay bahçesi kuranlara, kendilerine verilen süre içinde çay bahçelerini sökme zorunluluğu getirilmiştir. Süresi içinde ruhsatsız çay bahçesinin ilgili tarafından sökümünün yapılmaması halinde söküm işlemi Bakanlık tarafından gerçekleştirilecek olup söküm bedeli de bu Kanun hükümlerine göre ilgiliden tahsil edilecektir. Bakanlıkça belirlenen usul ve esaslara aykırı olarak işlenen çay atıklarına el konulacağı; el konulan çay atıklarından piyasaya arz amacı dışında değerlendirilmesi mümkün olan atıklann mülkiyetinin kamuya geçirileceği, piyasaya arz amacı dışında başka şekilde değerlendirilmesi mümkün değil ise el konulan atıkların Bakanlık gözetiminde imha edileceği hüküm altına alınmış olup böylece ürün güvenliği, izlenebilirliği, kontrolü ve denetimi sağlanmış olacaktır. Bahse konu fiilin tekrarı durumunda uygulanacak idari tedbir ve idari para cezasına yönelik müeyyide ile çay atıklarından kuru çay elde eden işletmelere uygulanacak idari tedbirler hüküm altına alınmıştır. Ruhsatlı alanlarda yaş çayın üretilmesi ve lisanslı işletmelerde kuru çayın işlenmesi esas olup Kanunda belirtilen usul ve esasların dışında üretilen her nevi çay ürünü çay piyasasına zarar verecektir. Bu nedenle Kanun hükümlerine aykırı olarak üretilen, alınan veya satılan her nevi çay ürününün kayıt dışı olarak kabul edilmesine ve ticaretinin engellenmesine ihtiyaç duyulmaktadır.

MADDE 11- Madde ile Kanunda öngörülen yükümlülüklere aykırı davranılması halinde uygulanacak idari para cezaları düzenlenmekte olup, idari para cezalarının mahallin en büyük mülki amiri tarafından verileceği hükme bağlanmıştır. îdari para cezası düzenlemesiyle kanuna aykırı fiil ve eylemlerin önüne geçilmesi sağlanacaktır.

MADDE 12- Bu Kanunun uygulanmasına ilişkin yönetmeliğin Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından 6 ay içerisinde hazırlanarak yürütüleceğine ilişkin düzenlemedir.

MADDE 13- 3092 sayılı kanunun yürürlükten kaldırıldığı ve 3092 sayılı kanuna yapılan tüm atıfların bu Kanuna yapılmış sayılacağını düzenlemektedir.

GEÇİCİ MADDE 1- Bu Kanunla düzenlenen tüm hususların detay düzenlemelerinin yer alacağı uygulama yönetmeliğinin en fazla altı ay içinde yayımlanması öngörülmektedir. Çay tarımı faaliyetlerinin hiçbir şekilde sekteye uğramaması ve uygulama boşluğu oluşmaması için mevcut yönetmeliklerin yapılan bu Kanuna aykırı olmayan hükümlerinin yürürlüğünün devam etmesi öngörülmektedir.

GEÇİCİ MADDE 2- Madde ile hâlihazırda çay bahçesi ruhsatnamesi olan yaş çay üreticilerinin ruhsatlarının bu Kanun yümrlüğe girdikten sonra da geçerli olacağı hüküm altına alınmaktadır. Ruhsatlı yaş çay üreticilerinin Bakanlığın ilgili kayıt sistemine kaydının, bu Kanunun yürürlük tarihinden itibaren üç yıl içerisinde kendilerine Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü tarafından verilen çay bahçesi nıhsatnameleri esas alınarak tamamlanacağı, bu konuda Bakanlığın yetkili olduğu, Cumhurbaşkanının, bu süreyi gerekli gördüğü hallerde her defasında bir yılı geçmemek üzere en fazla iki defa uzatabileceği hüküm altına alınmıştır. Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından oluşturulan çiftçilerin kayıt altına alındığı kayıt sistemi, tarımsal desteklemelerin ödenmesinde, izlenmesinde, denetlenmesinde, raporlanmasında kullanılmaktadır. Ancak, çay tarımının yapıldığı Doğu Karadeniz Bölgesinin gerek arazi yapısı ve gerekse de mirasçıların arazinin maliki evvellerinden intikal işlemlerini büyük oranda yaptırmamış olmaları Bakanlığın ilgili sistemine kayıt yapılmasına engel teşkil etmektedir. Yapılan geçici düzenlemeyle çay üretiminin, kayıtlılığı ve sürdürülebilirliğin sağlanabilmesi için bu geçici madde tanzim edilmiştir.

GEÇÎCÎ MADDE 3- Çay üretiminde herhangi bir aksamanın yaşanmaması için bu Kanunun yürürlüğünden önce mevcut mevzuata uygun olarak faaliyet yürüten kuru çay işletmelerinin çalışma izinlerinin Kanunun yürürlük tarihinden itibaren geçerli olmaya devam edeceği, 6 ay içinde faaliyet alanına göre Bakanlığa lisans başvurusunda bulunmaları gerektiği. başvuruda bulunmayanlann ise C lisanslı işletme statüsünde faaliyetlerine devam edecekleri hüküm altına alınmaktadır. Bu düzenleme ile kuru çay üretiminde süreklilik sağlanmış olacaktır. Bu Kanun yürürlüğe girmeden önce faaliyetlerini çay tarımı yapılan illerin dışında sürdüren kuru çay işletmelerinin ana faaliyet konusuna "çay paketleme işlerini" ilave etmeleri zorunluğu getirilmiş ve bu zorunluluğu altı ay içerisinde yerine getirmeyen kuru çay işletmelerinin çalışma izinlerinin Bakanlık tarafından iptal edileceği hüküm altına alınmıştır.

MADDE 14- Yürürlük maddesidir.

MADDE 15- Yürütme maddesidir.